Respect

“Wij respecteren jouw keuze wel, maar jij respecteert het niet dat wij vlees eten. Jij wil iedereen overhalen.” Het bovenstaande is mij eens verwijtend toegebeten. Het klopt. Ik heb geen respect voor het eten van dieren en ik wil inderdaad dat iedereen daarmee stopt. Ik besef dat een dergelijk statement mensen tegen de borst zal stuiten. Als u zich aangesproken voelt, daag ik u uit om verder te lezen. U ontdekt wellicht een ongemakkelijke waarheid.

Wat is het dat wij moeten respecteren? Ik heb respect voor mensen. Maar moet ik ook respect hebben voor alles wat mensen doen? Dat lijkt me niet. Dat zou betekenen dat ik respect moet hebben voor moord, verkrachting, diefstal en andere immorele praktijken. Voor wat een mens doet heb ik dus niet altijd respect. Voor de mens zelf daarentegen, altijd. Ook de grootste moordenaar heeft recht op een eerlijk proces. Als ik geen respect heb voor de mens zelf, ga ik over een ontoelaatbare grens door het recht in eigen hand te nemen en de waardigheid van de ander te ontkennen.

Daaruit kunnen we echter niet afleiden dat alles wat een mens doet, ook respect verdient. Wie de vrijheid van een ander aantast, gaat over de morele grens en dat verdient geen respect. Met het voorbeeld hierboven hoop ik dat verduidelijkt te hebben. Het is de liberale paradox: we dienen intolerant te zijn tegenover intolerantie.

Waarom moeten we dan ook intolerant zijn tegenover het eten van dieren? Het antwoord op deze vraag schuilt in het feit dat dieren levende wezens zijn die pijn kunnen voelen en verlangens hebben. Dieren kunnen dus ook in hun vrijheid worden aangetast. Dat betekent dat er geen goede reden is dieren buiten te sluiten van de morele club (kort gezegd: dieren niet in overweging nemen bij het stellen van de vraag wat moreel handelen is).

Wie dieren eet, doet dieren leed aan. Het is heel redelijk om daar geen respect voor te hebben. Het is zelfs immoreel en dus ontoelaatbaar om er wél respect voor te hebben. Respect hebben voor het eten van dieren en andere immorele praktijken is een teken van onverschilligheid. De enige reden dat dit u wellicht tegen de borst stuit, ligt in het feit dat het de sociale norm is om dieren te eten. De sociale norm is echter niet gelijk aan de morele norm. Er zijn gebieden in Afrika waar het de sociale norm is meisjes te besnijden. Maakt het feit dat dit de sociale norm is, de praktijk meisjesbesnijdenis moreel toelaatbaar? Absoluut niet, een ander in zijn of haar vrijheid beperken is ontoelaatbaar, verdient geen respect en tolerantie evenmin.

Moeilijk is het wel, voor een betere wereld te moeten strijden tegen de sociale norm, maar dat is een ander verhaal.

Over vrijheid en het eten van vlees

“Iedereen moet gewoon zelf kunnen bepalen of hij of zij vlees eet.” Over statistieken beschik ik niet, maar op basis van eigen ervaring lijkt dit de communis opinio te zijn. Ik ben het er niet mee eens. Het mag niet kunnen, vlees eten van dieren die – om dat vlees te verkrijgen – gekweld en gedood zijn. Dat is de knuppel in het hoenderhok gooien, want tornen aan deze ‘persoonlijke vrijheid’ is uit den boze.

Het gaat me in dit stuk even niet om hoe ik de meeste mensen overtuig van een levensstijl die minder leed veroorzaakt. Daar bezin ik me nog op. Het gaat me hier om het blootleggen van het fundament van onze moraal, met het doel dat we op dit fundament én haar implicaties reflecteren; om na te denken over wat moreel handelen inhoudt.

We leven in een open, vrije samenleving. Dat is een groot goed. Toch zijn er wetten die onze vrijheden inperken en daar zijn goede redenen voor. Zo is het niet toegestaan om dronken achter het stuur te kruipen, omdat we daarmee een gevaar vormen voor anderen. Het uitgangspunt dat gehanteerd wordt om de inperking van onze vrijheden te rechtvaardigen, vindt zijn oorsprong in de ideeën van de Engelse filosoof John Stuart Mill (1806-1873). Mill pleitte voor een zo groot mogelijke individuele vrijheid. Deze vrijheid houdt echter op wanneer men schade toebrengt aan een ander. Dit idee vormt het fundament van de liberale samenleving.

Waarom is dit een reden om geen dieren te mogen eten? Welnu, ook dieren horen bij de morele club. Zij kunnen lijden en dus kan hen schade worden toegebracht. Wanneer we een dier opsluiten, vetmesten en doden voor het vlees, schaden we het dier onnodig, want vlees is niet noodzakelijk voor ons overleven.

Vrijheid is een groot goed. We kunnen elkaar niet opleggen welke muziek we het beste moeten vinden, wat de mooiste voetbalclub is, of hoe de route naar geluk eruitziet. Vrijheid stopt echter waar we anderen schaden. Tot die anderen behoren ook dieren, want ook zij kunnen lijden.

Instinctief lijken we dit al te beseffen. Als kind keek ik de film 101 Dalmatiërs. Hierin is het duidelijk wie ‘de slechte’ en wie ‘de goede’ zijn. Cruella wil de hondjes doden en villen om er bontjassen van te maken. Zij is de slechterik en als kijker kies je partij voor de honden, die zich tegen Cruella verweren. Als we dieren niet mogen doden voor hun vacht, waarom dan wel voor hun vlees?

Lieve dieren-lijstje

Mijn zusje heeft ooit, toen ze een jaar of 7 was, een 'lieve dieren-lijstje' gemaakt. Dit lijstje kwam ik onlangs tegen. Er staan veel dieren op. Sommige dieren van het lijstje ziet ze dagelijks, zoals 'hond' en 'kat'. Andere dieren heeft ze nooit gezien en kent ze alleen van boeken en tv, zoals 'dolfijn', of wellicht van een keertje in de dierentuin, zoals 'olifant'. 'Kip', 'varken', en 'koe' staan ook op het lijstje. Zuslief ziet deze dieren vaker dood op haar bord dan levend ergens anders, maar ik denk niet dat ze aan de dode dieren op haar bord dacht toen ze het lijstje maakte. Zuslief denkt aan de lieve koe in de wei, het lieve varken in de modder en de lieve rondscharrelende kip op het erf of in de kippenren. Zoals dat in de kinderboeken staat. Zuslief denkt niet aan honderden koeien en duizenden varkens en kippen in één stal die nauwelijks bewegingsruimte hebben. Zoals in Nederland realiteit is. Zuslief wil de koe uit het kinderboek aaien, het varken en de kip ook. Zuslief wil de koe niet doden, het varken en de kip evenmin. Een kind voelt empathie voor dieren. Een kind wil geen dieren doden. Maar een stuk vlees op haar bord is geen dood dier. Dat is vlees. En vlees eten is normaal, zo wordt ons aangeleerd. Mijn zusje is inmiddels 12 jaar oud. Ze staat nog steeds achter het lieve dieren-lijstje. Ze eet ook nog steeds de dieren van het lijstje. Geldt dit niet voor velen van ons? Wij eten lieve dieren. Waarom?